Choroba jest tak stara jak ludzkość, a metody jej leczenia są tak stare jak kultura ludzka. Nadprzyrodzone i naturalne metody leczenia zostały wykorzystane przez wszystkie ludy, zarówno starożytne, jak i współczesne, ale ogólnie rzecz biorąc, chirurgia jest wytworem kultury zachodniej. Wyjątkiem jest operacja zwana trepanacją czaszki, najstarsza znana operacja.
Trepanacja czaszki od czasów starożytnych
Skamieniałości ludzkiej czaszki sięgają 10 000 lat do ludzi z epoki neolitu w Europie i w ograniczonym zakresie na Wyspach Kanaryjskich, w Afryce Północnej, Rosji i Nowym Świecie przed odkryciem Ameryki. Najobszerniejsza i najbardziej doświadczona praktyka Indian amerykańskich była w Peru i Boliwii, gdzie w starożytnych miejscach pochówku znaleziono liczne trepanowane czaszki. Niektóre nie wykazują oznak gojenia, co wskazuje na śmierć pacjenta w trakcie lub krótko po operacji, ale wiele z nich wykazuje rozległe gojenie kości.
Powód wykonywania tej trudnej procedury chirurgicznej był przedmiotem różnych spekulacji. W praktyce peruwiańskiej istnieją znaczne dowody na to, że wiele operacji zostało wykonanych w naturalistycznym celu usunięcia fragmentu kości, który został wypchnięty poniżej powierzchni sklepienia czaszki w wyniku urazu, wielu prawdopodobnie miało miejsce podczas walki wręcz. Znaczna liczba trepanowanych czaszek pokazujących efekty bitew to kobiety i nastolatki. Te złamania z wgnieceniem kości czaszki mogły wytworzyć ciśnienie wewnątrzczaszkowe, które spowodowało chorobę i zaburzenia zachowania. Inne złamania, niekoniecznie z przemieszczeniem się do wewnątrz części sklepienia czaszki, mogły spowodować skrzepy krwi i ucisk na mózg – powodując bóle głowy i prawdopodobnie nieprawidłowe zachowania.
Innym powodem wykonania operacji trepanacji czaszki mogła być próba uzdrowienia poprzez nadprzyrodzone środki. Możliwe, że niektóre operacje w Ameryce Południowej opierały się na teorii, że złośliwy duch przejął pacjenta i spowodował jego chorobę, dlatego otwarcie czaszki pozwoliłoby demonowi uciec. Albo, ponieważ czynnik wywołujący chorobę był czymś, co przypuszczało, że znajduje się we krwi, uwalnianie krwi z organizmu było często zabiegiem leczniczym, a operacja trepanacji niezmiennie wiązała się ze znacznym przepływem krwi.
Trepanacja czaszki – operacja chirurgiczna i zabieg szamański
Istnieją podstawy, aby sądzić, że istnieją dwa równoległe powody, dla których wykonywana była trepanacja czaszki w Peru, być może przez różne typy praktykujących. Możliwe, że istniały dwa rodzaje operacji: operacje wykonywane przez wyszkolonych chirurgów z dużą wiedzą i umiejętnościami i trepanacje podejmowaną, jako nadnaturalna procedura lecznicza przez szamanów o niewielkich zdolnościach technicznych, jako chirurgów.
Wiele operacji zostało dokładnie wykonanych, co sugeruje, że operacja została wykonana w celu złagodzenia niektórych zaburzeń ciała innych niż te związane z urazem, być może stanem organicznym lub psychicznym.
Indianie południowoamerykańscy używali kilku metod otwierania czaszki. Najczęstsze było wycinanie czaszki czterema wyżłobieniami uwalniającymi czworoboczny odcinek kości, który został podniesiony i usunięty. Czasami rowki były raczej krzywoliniowe niż w liniach prostych. Czasami znaczną ilość kości usuwano przez skrobanie przed wykonaniem nacięć. Często stosowano kombinacje cięcia i ścierania lub skrobania. Inna metoda polegała na wierceniu szeregu małych otworów przez kości w kolistym wzorze i przełamywaniu przez ściany oddzielające otwory. Sugerowano, że koka, która ma miejscowe właściwości znieczulające i który jest rodzimy dla Andów, mogła zostać użyta do uśmierzenia bólu podczas przecinania skóry głowy, gdzie czułe nerwy w głowie byłyby zerwane.
Południowoamerykański chirurg epoki przedkolumbijskiej najwyraźniej używał instrumentów zarówno z kamienia, jak i z metalu. Skalpele z miedzi lub brązu, były również wytwarzane i najwyraźniej stosowane do trepanacji. Klasyczny typ, był w kształcie półkolistego ostrza z rączką, która była albo płaska, albo wyrzeźbiona ze zwierzęcą lub ludzką postacią.
To, że miejscowy chirurg odnosił znaczne sukcesy w operacjach trepanacji czaszki, udowadnia fakt, że wiele czaszek wykazuje pewien stopień wygojenia rany, a aż połowa badanych okazała oznaki zaawansowanego leczenia. Znaleziono okaz, który był poddany trepanacji czaszki pięć razy z tylko ostatnią blizną, która wykazywała oznaki infekcji.
Powikłania trepanacji czaszki
Neurochirurdzy podają możliwe komplikacje, które mogą wyniknąć wskutek przeprowadzenia trepanacji czaszki:
- Powstanie krwiaka wewnątrzmózgowego, nadtwardówkowego, podtwardówkowego
- Niedotlenienie mózgu
- Obrzęk mózgu
- Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych.
Takie komplikacje są powodem pogorszenia zdrowia pacjenta, z możliwością pojawienia się epilepsji i konieczności przeprowadzenia interwencji neurochirurgicznej.